Ünsüz Yumuşaması Ne Demektir?
Türkçe dilbilgisinde bilindiği gibi ünsüz sertleşmesi gibi ünsüz yumuşaması da var. Bir kelime veya isimde son harf eğer ünsüz ise ve bu ünsüz sert ünsüz olarak nitelendirilen harflerden birisi ise bu harf bazı durumlarda değişime uğrar. p, ç, t, k sert ünsüz harfleri b, c, d, g, ğ harflerine dönüşür. Ama her zaman bu ola gerçekleşmez.
Sert Ünsüzlerin Örneklerle Anlatım
Örnekler
dolap – a > dolaba
çekiç – e > çekice
kanat – ı > kanadı
yemek – e > yemeğe
kalp – i > kalbi
art – ı > ardı
renk – i > rengi
harç – ı > harcı
Görüldüğü gibi iki ünlü arasında kalmadığı halde “p, ç, t, k” sert ünsüzleri yumuşamıştır. Bazı sözcüklerde ise bu seslerin yumuşamadığı görülür.
Ünsüz Yumuşaması Olan ve Olmayan Kelimeler
Süreksiz sert ünsüzlerle (p,ç,t,k) biten sözcükler, ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında, sözcüklerin sonundaki p,ç,t,k ünsüzleri yumuşayarak b,c,d,g,(ğ) ünsüzlerine dönüşür. Bu ses olayına sert ünsüzlerin yumuşaması denir
- yurt-u > yurdu /
- ağaç-ı > ağacı /
- kitap-ı kitabı /
- kap-ı > kabı
Bütün kelimelerin bu kurala uyduğu söylenemez.
- ip-i
- saç-ı
Tek heceli sözcüklerde bu kural olmaz:
Koç-um = Koçum gibi.
Özel isimlerde, bu kural, yazı dilinde uygulanmaz.
- Zonguldak’ı
- Tokat’ı
NOT: p.ç.t.k ünsüzleri ile biten özel adların sonuna ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde son harfteki yumuşama yazıma yansıtılmaz.
Örneğin;
Burak’a defterini verdim.
“p, ç, t, k” sert ünsüzleriyle biten sözcük veya eklere, ünlüyle başlayan bir ek ya da sözcük getirildiğinde bu ünsüzler yumuşayarak “b, c, d, g-ğ” biçimlerine dönüşür. Bu olaya “ünsüz yumuşaması” denir.
p, ç, t, k › b, c, d, g-ğ
*******************************
dolap – ın → dolabın
p › b
*******************************
ilaç – ım → ilacım
ç › c
*******************************
kanat – ı → kanadı
t › d
*******************************
gözlük – üm → gözlüğüm
k › ğ
*******************************
ahenk – i → ahengi
k > g
*******************************
Sert ünsüzle biten eklerden sonra ünlüyle başlayan başka bir ek getirildiğinde yine “ünsüz yumuşaması” meydana gelir.
gel – ecek – iz → geleceğiz
k > ğ
*******************************
Sert ünsüzle biten bazı sözcüklerde “ünsüz yumuşaması” görülmez.
hukuk – un → hukukun
saç – ım → saçım
devlet – in → devletin
çöp – ü → çöpü