Makine elemanı yay ne demektir, makine elemanı olan yaylar kaç çeşittir, yayların özellikleri nelerdir,yayların kullanım alanları nerelerdir, yaylar nerelerde kullanılır, yaylar neden kullanılır? konularını anlatmaya çalışacağız.
Yay Ne Demektir?
Yay (İngilizce; spring, Almanca; Feder), bir kuvvetin etkisi altında kaldığı zaman elastik şekil değiştirebilme özelliğine sahip mühendislik malzemelerinden imal edilen, bu şekil değiştirme esnasında enerji (şekil değiştirme enerjisi) depolayabilen, kendisine etki eden kuvvetin etkisi kalktığı zaman eski şeklini kısmen veya tamamen alabilen ve bu sırada depolamış olduğu enerjinin bir kısmını geri verebilen, makine elemanıdır.
Yaylarda Geri Çağırıcı Kuvvet
Yaylarının uzatılması ya da sıkıştırılması halinde, uygulanan kuvvete zıt yönde geri çağırıcı kuvvet vardır. Bu kuvvet, Hooke kanunu ile açıklanmıştır.
Yay Çeşitleri
Yaylar çeşitli özelliklerine göre sınıflandırılabilirler.
Şekillerine Göre Yaylar
Yaylar dış şekillerine göre ve kullanılan malzemenin kesitine göre sınıflandırılabilirler. Dış şekillerine göre;
- Bilezik yaylar
- Disk yaylar
- Helisel yaylar
- Helisel silindirik yaylar
- Helisel konik yaylar
- Kangal yaylar
- Silindirik yaylar
- Blok yaylar
- Çubuk yaylar
- Kovan yaylar
- Spiral yaylar
- Yaprak yaylar
Malzeme kesitine göre;
- Dairesel kesitli yaylar
- Dikdörtgen kesitli yaylar
Zorlanma Şekillerine Göre Yaylar
Yaylar zorlanma şekillerine göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılırlar;
- Burulmaya zorlanan yaylar
- Helisel yaylar (kangal yaylar hariç)
- Silindirik yaylar (blok yaylar hariç)
- Çekme ve basmaya zorlanan yaylar
- Bilezik yaylar
- Blok yaylar
Kuvvetin Uygulama Şekline Göre Yaylar
Üzerlerine etki eden kuvvetin uygulama şekline göre ikiye ayrılırlar.
- Çeki yayları
- Bası yayları
- kurma yayları
- Form yayları
Dinamometrelerde kullanılabiliyor. Okullarda en çok kullanılan yaylar Helisel Yaylardır.
Malzeme Esasına Göre Yaylar
- Metalik yaylar
- Demir esaslı yaylar
- Bakır esaslı yaylar
- Nikel esaslı, özel alaşımlı yaylar
- Metalik olmayan yaylar
Kauçuk, mantar, çeşitli sıvılar ve hava
Yayların Kullanım Alanları
Yaylar yük altında, elastik şekil değiştirme özellikleri dolayısıyla enerji depolaya bildiklerinden makine konstrüksiyonlarında çeşitli maksatlarla kullanılırlar.
- Saat mekanizmalarında, tek etkili hidrolik ve pnömatik silindirlerde, v.s. enerji depolama elemanı olarak,
- İçten yanmalı motorların valfleriyle kam mili arasındaki irtibatı sağlamak, kavramalar ve frenlerde kuvvet ve hareket kontrol elemanı olarak,
- Raylı taşıtların tamponları, kara taşıtlarının aks-şasi bağlantıları ve elastik kavramalar gibi darbeli ve titreşimli yerlerde darbe ve titreşim sönümleme elemanı olarak,
- Vibratörler, sarsaklar ve elekler gibi titreşimin istendiği yerlerde titreşim elemanı olarak,
- Dinamometre ve yaylı terazi gibi ölçü aletlerinde kuvvet ölçme elemanı olarak kullanılırlar.