Özet: “Fiil Nedir? Fiil Ne Demektir? Anlamı” başlıklı yazımızda Fiil nedir, Fiil ne demektir, Fiil kelimesinin tanımı, Fiil kelimesinin eş anlamlısı, Fiil kelimesinin ingilizce karşılıkları, Fiil ile ilgili atasözleri ve deyimler ve Fiil hakkında detaylı bilgileri bulacaksınız.
Fiil Tanımı
Fiil kelimesi Arapça kökenli bir kelimedir ve Fiil kelimesinin anlamı Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğünde aşağıdaki şekildedir;
1. isim İş, davranış
2. dil bilgisi Olumlu veya olumsuz olarak çekimli durumda zaman kavramı taşıyan veya zaman kavramı ile birlikte kişi kavramı veren kelime, eylem
Fiil Eş Anlamlısı ve Zıt Anlamlısı
Fiil kelimesini eş anlamlı karşılığı aşağıdaki gibidir;
- Fiil – davranış / iş / eylem
Fiil kelimesini zıt anlamlı karşılığı aşağıdaki gibidir;
- Fiil kelimesinin zıt anlamlı karşılığı bulunmamaktadır.
Fiil İle İlgili Atasözleri ve Deyimler
Fiil kelimesi ile ilgili atasözü ve deyimler aşağıdaki gibidir;
- fiile koymak
eyleme geçirmek: Dava insanın, ben daha çok işe yararım kanaatine varması ve bunu fiile koyabilmesidir. –B. Felek.
Deyim
Fiil İle İlgili Birleşik Sözler
Fiil kelimesi ile ilgili birleşik sözler aşağıdaki gibidir;
- fiil cümlesi
- fiil çekimi
- fiil gövdesi
- fiil kökü
fiil tabanı - fiil tasrifi
- fiilden türeme fiil
- fiilden türeme isim
- aktif fiil
- bağ-fiil
- birleşik fiil
- çekimli fiil
- dönüşlü fiil
- edilgen fiil
- ek fiil
- etken fiil
- ettirgen fiil
- isimden türeme fiil
- işteş fiil
- olumlu fiil
- olumsuz fiil
- sıfat-fiil
- türemiş fiil
- yardımcı fiil
- zarf-fiil
- fiili bozuk
- bağlama zarf-fiili
- beklenmezlik fiili
- bitirme fiili
- geçmiş zaman sıfat-fiili
- gelecek zaman sıfat-fiili
- geniş zaman sıfat-fiili
- mutavaat fiili
- müşareket fiili
- sürerlik fiili tezlik fiili
- yakınlık fiili
- yaklaşma fiili
- yeterlik fiili
Fiil İngilizcesi
Fiil kelimesinin İngilizce karşılıkları ise aşağıdaki gibidir
- Fiil – verb
Fiil Hakkında Detaylı Bilgi
Fiil veya eylem; varlıkların yaptığı işi, hareketi, oluşu çeşitli ekler alarak şahıs ve zamana bağlı olarak anlatan sözcük.
Türkçede fiiller haber ve dilek kip ekleri eklenerek zaman ve tasarlama anlamı kazanırlar. Şahıs ekleri ile işin veya oluşun kim tarafından gerçekleştirildiğini belirtirler.
- Dün arabamı yıka+dı+m. (fiil + haber kip eki + şahıs eki)
- Yarınki maça mutlaka gel+meli+sin. ( fiil + dilek kip eki + şahıs eki)
Fiiller; eylem, durum ve oluş fiilleri olmak üzere üç gruba ayrılırlar:
- yürümek, düşünmek, yazmak (eylem fiili)
- büyümek, eskimek (oluş fiili)
- uyumak, durmak (durum fiili)
Fiil ve Yüklem
Zaman zaman fiil (eylem) ve yüklem kavramları birbirine karıştırılır. Fiil bir sözcük türü iken yüklem cümlenin öğelerinden biridir. Yüklem öznenin yaptığı işi veya oluşu yüklenir. Yüklemlerde fiil bulunma zorunluluğu yoktur. İsim cümlelerinde yüklemler isim soylu olabilirler:
- Hava çok soğuk. (isim soylu yüklem)
- Hava birden soğudu. (fiil soylu yüklem)
Fiil Çekimi
Fiil çekimi, fiil kök ve gövdelerine çekim eklerinin getirilmesidir. Fiil çekiminde en az üç unsur bulunur:
- Fiil kökü veya gövdesi
- Şekil veya zaman ekleri
- Şahıs eki
Bazı fiillerin çeşitli şekil ve zamanlardaki çekimleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:
| 1. tekil | 2. tekil | 3. tekil | 1. çoğul | 2. çoğul | 3. çoğul | |
| bilinen geçmiş zaman | bak+tı+m | bak+tı+n | bak+tı | bak+tı+k | bak+tı+nız | bak+tı+(lar) |
| gereklilik kipi | git+meli+yim | git+meli+sin | git+meli | git+meli+yiz | git+meli+siniz | git+meli+(ler) |
| şimdiki zamanın rivâyeti | uyu+yor+muş+um | uyu+yor+muş+sun | uyu+yor+muş | uyu+yor+muş+uz | uyu+yor+muş+sunuz | uyu+yor+lar+mış |
Fiil Çatısı
Fiillerin özne ve (varsa) nesneye göre girdiği şekle çatı denir. İsim cümlelerinin yüklemlerinde fiil bulunmadığından çatıdan söz edilemez.
Özneye göre Fiil
Etken – Edilgen Fiil
Etken fiillerde eylemin kimin tarafından yapıldığı bellidir:
- Çocuklar kapının camını kırmış.
Edilgen fiilli cümlelerde işin kim tarafından yapıldığı bilinmez. Fiili edilgen yapan ekler -il ve -in ekleridir. Böyle fiiler yüklem olunca işi yapan belli değildir, gerçek özne yerine sözde özne vardır.
Etken fiillerin yüklem olduğu cümlelerdeki nesne, edilgen fiillerin yüklem olduğu cümlelerde sözde özne görevini üstlenir:
- Kapının camı kırılmış.
Bu örnekte kırma işinin kim tarafından yaptığı belli değildir. Dolayısıyla kırılmak fiili, öznesine göre edilgen çatılıdır. -il ekini içine alan kırmak, birinci örnekte nesne olan kapının camını sözde özne haline getirmiştir.
Dönüşlü Fiil
Dönüşlü fiillerde eylemi yapan özne aynı zamanda ondan etkilenir. Nesne yoktur. Bu fiiller -l veya -n eki alırlar ve geçişsizdirler:
- Annem başarılarımla övünüyor.
- Gelin ve damat düğün için hazırlandı.
Tabiatla ilgili dönüşlü fiillerde yapma, kendi kendine olma demektir:
- Küresel ısınmadan dolayı neredeyse bütün buzullar geri çekildi.
- Gel-gitten dolayı sular bir saatte bayağı yükseldi.
- Yazın sıcağıyla gölün suyu çekildi.
Bazı fiillerin dönüşlü şekilleriyle edilgen şekilleri farklı eklerle yapılır.
İsme getirilen -iş, -len ve -leş ekleri de dönüşlülük anlamı katabilir:
- Olaya pek içlenmişti.
- Hasta, iğne etki edince sâkinleşti.
İşteş Fiil
İşteş fiilerde eylem birden fazla özne tarafından birlikte ya da karşılıklı yapılır. Fiili işteş yapabilmek için Türkçede –iş veya -ş eki kullanılır.
- Kapıda hasretle kucaklaştık.
- Arkadaşımla okul kapısında buluştuk.
Bu cümlede ise “buluşma” işi birden çok özne tarafından ve karşılıklı yapılmıştır.
Nesneye Göre Fiiller
Geçişli – Geçişsiz Fiiller
Geçişli fiiller belirtili ya da belirtisiz nesne alabilen fiillerdir. Bir fiilin geçişli olup olmadığı özneden sonra sorulan “ne”, “neyi” ve “kimi” soruları sorularak anlaşılır:
- Anneme bir demet çiçek aldım. (belirtisiz nesne, geçişli fiil)
- Her bahar başlangıcında evi güzelce temizleriz. (belirtili nesne, geçişli fiil)
Geçişsiz fiiller sadece özne ile ilgili bilgi verirler ve nesne almazlar.
- Küçük çocuk bütün gün uyudu.
- Yemek birazdan pişer.
- Karlı bir Yılbaşı gecesi doğmuşum.
Oldurgan Fiil
“Geçişsiz” iken bir ek alarak geçişli hâle gelen fiillere oldurgan fiiller denir. Oldurganlık ekleri -dır, -r ve -t‘dir.
- doğmak > doğurmak, ölmek > öldürmek, durmak > durdurmak, uyumak > uyutmak vs.
- Çocuklar erkenden yattı. (geçişsiz)
- Çocukları yatırdım. (geçişli/oldurgan)
- Yemyeşil kırlarda saatlerdir geziyoruz. (geçişsiz)
- Ablam yeni otomobili ile bizi sahilde gezdirdi. (geçişli/oldurgan)
- Köpek aralık kapıdan sokağa kaçtı. (geçişsiz)
- Çocuk balonu elinden kaçırdı. (geçişli/oldurgan)
- Japon balığım bu sabah öldü. (geçişsiz)
- Soğuk havalar balığımı öldürdü. (geçişli/oldurgan)
Ettirgen Fiil
“Geçişli” fiillere -dir, -t ve-r ekleri getirilerek oluşturulan yeni geçişli fiillere ettirgen fiiller denir. Bu fiiller eylemin özne tarafından ikinci ve hatta üçüncü bir varlığa yaptırıldığını ifade etmekte kullanılırlar:
- yıkamak > yıkatmak
- yıkatmak > yıkattırmak
- duymak > duyurmak
- duyurmak > duyurtmak
- içmek > içirmek
- içmek > içirtmek
Yukarıdaki örneklerde de görüleceği üzere aynı fiil ikinci kez ettirgen hâle getirilebilir:
- Bu sabah sakalımı kestim. (geçişli)
- Dün saçlarımı kestirdim. (geçişli/ettirgen)
- Okul müdürü uygunsuz olduğu gerekçesiyle saçlarımı kestirtti. (geçişli/ettirgen. Aynı fiil ikinci kez ettirgen hâle getirilmiştir.)
Oldurgan fiiller de -geçişli olduklarından- ettirgen hâle getirilebilirler:
- öldürmek (oldurgan) > öldürtmek (ettirgen)
- Erkenden yattım. (geçişsiz)
- Çocukları erkenden yatırdım. (geçişli/oldurgan)
- Yurt müdürü nöbetçileri tek tek yatakhanelere göndererek tüm öğrencileri yatırttı. (geçişli/ettirgen)
Fiilimsi
Fiilimsiler fiillerin çeşitli ekler alarak cümlede isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılan hâlleridir:
- Yarın bize uğramanı istiyorum. (isim-fiil)
- Ağlayan çocuğu bir külah dondurma ile teselli etti. (sıfat-fiil)
- Birden zil çalınca havaya sıçradım. (zarf-fiil)