Özet: “Özne Nedir? Özne Ne Demektir? Anlamı” başlıklı yazımızda Özne nedir, Özne ne demektir, Özne kelimesinin tanımı, Özne kelimesinin eş anlamlısı, Özne kelimesinin ingilizce karşılıkları, Özne ile ilgili atasözleri ve deyimler ve Özne hakkında detaylı bilgileri bulacaksınız.
Özne Tanımı
Özne kelimesinin anlamı Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğünde aşağıdaki şekildedir;
1. isim, dil bilgisi Bir cümlede bildirilen işi yapan, yüklemin bildirdiği durumu üzerine alan kimse veya şey, fail, süje: Çocuk uyudu. Çocuk henüz küçüktür cümlelerinde çocuk sözü öznedir
2. felsefe Bilinci, sezgisi, düş gücü olan, bazı filozoflara göre de dış dünyaya karşıt olan birey
Özne Eş Anlamlısı ve Zıt Anlamlısı
Özne kelimesini eş anlamlı karşılığı aşağıdaki gibidir;
- Özne kelimesinin eş anlamlı karşılığı bulunmamaktadır.
Özne kelimesini zıt anlamlı karşılığı aşağıdaki gibidir;
- Özne kelimesinin zıt anlamlı karşılığı bulunmamaktadır.
Özne İle İlgili Atasözleri ve Deyimler
Özne kelimesi ile ilgili atasözü ve deyimler aşağıdaki gibidir;
- Özne kelimesinin geçtiği herhangi bir atasözü veya deyim bulunamamıştır.
Özne İle İlgili Birleşik Sözler
Özne kelimesi ile ilgili birleşik sözler aşağıdaki gibidir;
| özne grubu | özne öbeği | dolaylı özne | ortak özne |
| pekiştirmeli özne | sözde özne |
Özne İngilizcesi
Özne kelimesinin İngilizce karşılıkları ise aşağıdaki gibidir
- Özne – subject
Özne Hakkında Detaylı Bilgi
Özne, bir cümlede yüklem ile bildirilen işi ya da oluşu yerine getiren veya yüklem vasıtasıyla hakkında bilgi verilen öğe.
- Öğrenciler yerlerine oturdular.
- Kitap yere düştü.
- Manzara ne kadar da güzel.
Gizli özne
Türkçede bazen ifade zenginliği ya da pratik amaçlarla özne belirtilmez. Yazılı veya sözlü olarak cümlede bulunmayan ancak varlığı yükleme sorulan “ne” ve “kim” sorularıyla tespit edilen özneyegizli özne denir. Gizli özne dilbilgisel amaçlarla yazılı olarak belirtilmek istendiğinde genellikle parantez içinde yazılır.
- Yemeğini çabuk bitir. (kim?)
- (Sen) Yemeğini çabuk bitir.
- Yarın okula gidemeyeceğim. (kim?)
- (Ben) Yarın okula gidemeyeceğim.
Öznenin kimliği, yüklemdeki şahıs çekim eklerinde gizlidir:
- (O) Kitapları buraya getirsin. (3. tekil şahıs)
Ekler
Özneler hâl eki (-i, -e, -de, -den) almazlar ancak iyelik eki veya çoğul eki alabilirler:
- Kitabım ıslanmış. (-ım iyelik eki)
- Bugün dersler saat 12’de bitiyor. (-ler çoğul eki)
İsim veya sıfat tamlaması halinde olabilirler:
- Kapının kolu kırılmış. (isim tamlaması)
- Mutfaktan güzel kokular geliyordu. (sıfat tamlaması)
Birden fazla varlık aynı anda özne olabilir:
- Polisler, itfaiyeciler ve sağlık görevlileri kaza mahalline akın ettiler.
Tekillik-çoğulluk
Öznesi şahıs olmayan cümlelerde özne çoğul olsa dahi genellikle yüklem tekil olur:
- Gözlerim yaşardı.
- Uzun yıllar geçti.
- Bu elmalar olgunlaşmış.
Öznesi şahıs olan cümlelerde yüklem tekil veya çoğul olabilir:
- Öğrenciler bahçeye çıktılar.
- Askerler içtima alanında toplandı.
Öznenin Özellikleri Nelerdir ?
Özne olan kelime(ler) cümlede hiçbir hal eki almadan kullanılırlar. Herhangi bir hal eki alırlarsa özne değil, nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci olurlar. Ama çoğul ekini ve iyelik eklerini alabilir.
Özne’nin Çeşitleri
Üç tür özne vardır. Bunlar;
1- Gerçek özne
2- Sözde özne
3- Örtülü özne
Gerçek Özne Nedir?
Yüklemin bildirdiği işi hareketi bizzat kendisi yapan öznedir. Cümlede iki şekilde gösterilir:
1- Açık Özne: Cümle içinde açık bir şekilde gösterilir.
Örnek: “Çocuk iki gündür hasta yatıyor.”
2- Gizli özne: Cümlede doğrudan yer verilmeyen ancak yüklem taşıdığı eklerden anlaşılan öznedir.
Örnek: “Görmeyeli hemen de bizi unutmuşsun.”
Sözde Özne Nedir?
Bazı cümlelerde özne bulunmamaktadır, bazı cümlelerdede “sözde özne” dediğimiz belirtisiz nesne olur. Edilgen eylemle kurulu tümcelerde “ne, kim” sorularına yanıt verecek özneymişcesine görünen, gerçekte eylemden etkilenen öğeye sözde özne denilmektedir.
Örtülü Özne Nedir?
Bazı cümlelerde eylemi yapan bulunmasına karşın, bunlar aldıkları bazı ekler (-ca, -ce) ya da birlikte kullanıldıkları bazı sözcükler (nedeniyle, etkisiyle, tarafından) nedeniyle cümlede gerçek özne değil zarf tümleci görevini üstlenir. Örtülü özneler yalnızca edilgen çatılı cümlelerde bulunur.