Basit sözcük (kelime) ne demektir, basit sözcüklere (kelimelere) örnekler, türemiş sözcük (kelime) ne demektir, türemiş sözcüklere (kelimelere) örnekler, birleşik sözcük (kelime) ne demektir, birleşik sözcüklere (kelimelere) örnekler nelerdir? şeklindeki konulara açıklık getireceğiz.
Basit Sözcük (Kelime) Ne Demektir?
Basit sözcük, Türkçede hiçbir yapım eki almamış sözcüktür. Yalın haldedir ve başka bir sözcükle birleşmedikçe veya yapım eki almadığı sürece basit kalır.
- Kalem, süt, göz, kâğıt, halı ve gitmek basit sözcüklere örnektir.
Basit sözcükler çekim eki alabilirler. Çekim ekleri yeni bir sözcük oluşturmadığından sözcük “basit” olarak kalır. Örneğin aşağıdaki cümledeki “tüm” kelimeler basit hâldedir:
- Ben dün okula gitmedim.
Kök
“Basit sözcük” ile “kök” kavramları karıştırılmamalıdır. Basit sözcükler genellikle kök ve çekim eklerinden meydana gelir, ancak bazen basit bir sözcük kök hâlinde de olabilir. Aşağıdaki örneklerde altı çizili sözcükler basit sözcüklere örnektir:
- Anneme bir demet çiçek aldım. (kök hâlinde basit sözcük)
- Annem çiçekleri vazoya koydu. (çekim ekleri almış basit sözcük)
Türemiş Sözcük (Kelime) Ne Demektir?
Türemiş sözcük, ad ve eylem köklerine yapım ekleri getirilerek türetilen kelimelerdir. İkiye ayrılır:
- İsimden türeyenler: İsimlere yapım ekleri getirilerek yapılan kelimelerdir.
- Örnek: tuz-lu, demir-ci, odun-luk, akıl-sız-lık…
- Fiilden türeyenler: Fiillere yapım ekleri getirilerek yapılan kelimelerdir.
- Örnek: sev-gi, sar-gı, bak-ım, yat-ır
Birleşik Sözcük (Kelime) Ne Demektir?
Birleşik kelime veya birleşik sözcük, dilde yeni bir kavramı karşılamak amacıyla iki veya daha çok kelimenin kaynaşarak oluşturduğu kelime. Bu söz öbeklerini oluşturan kelimeler ses düşmesi,ses türemesi, sözcük türü kayması veya anlam kayması açısından aralarına ek giremeyecek kadar kalıplaşmıştır.
Belirtisiz isim tamlamaları, sıfat tamlamaları, birleşik fiiller, ikilemeler, kalıplaşmış çekimli fiillerden oluşmuş ifadeler yeni bir kavramı karşılıyorsa bileşik sözcük olurlar.
Yazım
Birleşik sözcüklerin bir kısmı birleşik, bir kısmı ayrı yazılır.
Birleşik kelimeler en az iki sözcükten oluşur. Kelimelerden en az biri anlamını kaybetmişse veya kelimeler birleştiğinde ses düşmesi veya ses türemesine uğramışsa bitişik yazılırlar. Örneğin:yalıçapkını, affetmek, azletmek, sivrisinek, açıkgöz, hanımeli, alıvermek, vb.