Kafkasya Cephesi Ne Demektir?
Osmanlı Devletinin birinci dünya savaşında savaştığı cephelerden birisidir. Osmanlı devleti Kafkasya Cephesinde önce Rus imparatorluğu karşı karşıya geldi. İlerleyen zamanlarda ise Rusya imparatorluğuna Britanya, Merkezi Hazar Diktatörlüğü ve Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti katıldı. Kafkasya Cephesi savaşı sırasında düşman orduları Doğu Anadolu’nun iç kesimleri olan Bitlis, Van, Muş ve Trabzon’a kadar ilerlediler.
1918 yılında Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Osmanlı devletinin yanında yer almıştır. Bu binayen Bakü Muhaberesinde de bu iki devlet müttefik olmuştur. Diğer yandan ise Almanya yada Alman imparatorluğu bir süre Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti yanında Osmanlı devletine karşı savaşa girişmiştir. Kafkasya Cephesi Savaşında Karadeniz’den hem Osmanlı donanması hemde Rus donanması karaya çıkarmalar yapılmıştır.
Kafkasya Cephesi Kimler Arasında Oldu?
23 Şubat 1917 yılında Rus Kafkas ordusu dağıldı. Dolayısıyla bu cephede ise Ermeni Gönüllü Tugayları ve Ermeni milisleri yani Ermeni çeteleri güçlerini birleştirdiler ve bir Ermeni Devleti kurdular. Sonrasında ise Osmanlı Devletine karşı çıktılar. Osmanlı Devleti, 3 Mart 1918 yılında Rusya ile Brest-Litocsk Antlaşması ve 4 Haziran 1918 yılında Ermeni Demokratik İmparatorluğu ile Batum Antlaşmasını imzalayarak çatışmaların önüne geçmeye çalıştı. Ama çatışmalar yinede Orta Hazar Diktatörlüğü, Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ve Britanya İmparatorluğunun yolladığı elit birlikleri ile devam etmiştir. Ayrıca Almanya, petrol kaynaklarının güvenliğini sağlamak amacıyla Alman Kafkasya Seferini düzenlemiştir. Alman Kafkasya Seferi Osmanlı ve Almanya’yı Batum’da karşı karşıya getirdi. Çatışmalar bu cephede Mondros Ateşkes Anlaşması (30 Ekim 1919) ile sona erdi.
Kafkasya Cephesi Savaşının Nedenleri ve Tarafların Amaçları
Osmanlı İmparatorluğu’nun bu cepheyi açma sebepleri:
- 93 Harbi’nden beri Rusya’nın elinde olan Kars, Ardahan, Artvin ve Batum illerini geri almak.
- Rusya’nın kontrolü altında olan Kafkasya Müslümanlarının ayaklanarak kendi topraklarını kurtarmasına yardım etmek.
- Hazar Denizi’nden başlayarak Orta Asya’da yaşayan,Türk dillerini konuşan Türkî halklarla temasa geçerek Turancılık planını gerçekleştirmek.
- Rusları bu cepheye güç transferi yapmak zorunda bırakarak Almanların Doğu Cephesi’ndeki hareketlerini hafifletmek. Bu kararın verilmesinde Almanların Azerbaycan-Bakü petrollerinden yararlanma isteğinin de katkısı vardır.
Ermeniler Ermeni Gönüllü Tugayları’na katılmaları döneminde Büyük Ermenistan adı verilen toprakları ele geçirmek ve başlangıçta Rusyanın altında özerk olsa bile, Ermeni devletinin temellerini atmak amaçlarıyla örgütlenmişlerdir.
Kafkasya Cephesi Savaşı Sonuçları Nelerdir?
Mondros Mütarekesi sonrasında Kafkas İslam Ordusu’nun askeri kısmının çoğu Doğu Anadolu’ya döndüğünde 15. Kolordu’ya katıldı. Daha sonra komutanlığına Kâzım (Karabekir) Paşa’nın atanacağı bu ordu, Kurtuluş Savaşı başladığında gerek asker sayısı, gerek silah, mühimmat ve teçhizat açısından en hazır kuvvet olacaktı.
Kafkasya Cephesinde Meydana Gelen Kayıplar
Bu cephede savaş sona erdiğinde Doğu Anadolu ve Kafkasya’da 1,200,000 Müslüman göçmen durumuna duşmuşdu. Doğu Anadolu’da 1,000,000 Kafkas Müslümanlardan Anadolu’ya gelen 130.000 sivil halk hayatını kaybetmişdir. Yolda salgın hastalık, açlık, sefalet ve Ermeni çeteleri yüzünden kırılınlar tahmini olarak eklend’p’nde ölü miktarı 2,5-3 milyon arasında delişmektedir. Müslümanların Van ilinde % 62’si, Bitlis ilinde % 42’si, Erzurum ilinde % 31’i, Diyarbakır ilinde ise % 26’sı ölmüştür.
Kafkasya Cephesi Savaşı Sonrası İhtilaflı Topraklar
17-18 Ocak 1919’da Kars’ta yapılan kurultayda Kars-Ardahan ve Posof’lu aydınlar da Ermeni-Gürcü hareketini engellemek için geçici bir hükümet kurmuşlardır. Fakat bu hükümetin faaliyetleri İngilizler tarafından hemen engellenmiş ve üyeleri de Malta’ya sürülmüştür. Bu hükümetin dağılmasından sonra Gürcüler Azgur, Ahıska ve Duğur’da ileri gelen şahıslarla işbirliği yaparak Ahıska, Ahırkelek ve Posof’u işgal etmişlerdir. Bu dönemde 3. tümenimize bağlı taburlarla, milis kuvvetleri, Gürcülere karşı ayrı ayrı savaşmışlardır.
1921 yılında TBMM ile Bolşevikler arasında imzalanan Moskova Antlaşması ile Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Sovyetler Birliği işgaline uğrayarak yıkıldı.
Kafkasya Cephesi Savaşının Künyesi
Kafkasya Cephesi Tarihi
24 Ekim 1914 – 30 Ekim 1918
Kafkasya Cephesi Bölgesi
Kafkasya, Doğu Anadolu
Kafkasya Cephesi Sonuçları
1 – Osmanlı İmparatorluğu’nun savaş öncesi bölgelere Mondros Ateşkes Anlaşması ile geri çekilmesi.
2 – Kafkasya’da yeni devletlerin kurulması.
3 – Brest-Litovsk Antlaşması (Osmanlı-Rus)
4 – Poti Antlaşması (Almanya-Gürcistan)
5 – Batum Antlaşması (Osmanlı-Ermeni)
Kafkasya Cephesi Savaşı Tarafları
Osmanlı İmparatorluğu, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti (1918’den itibaren), Alman İmparatorluğu ile Rusya İmparatorluğu (1917’ye kadar), Birleşik Krallık (1918’e kadar), Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti (1918’den itibaren), Merkezi Hazar Diktatörlüğü (1918’den itibaren), Bakü Komünü
Kafkasya Cephesi Savaşı Komutanları
Osmanlı Devleti Tarafları
- Enver Paşa
- Hafız Hakkı Paşa
- Vehip Paşa
- Nuri Paşa
- Mustafa Kemal Paşa
- Samet bey Mehmandarov
- Aliağa Şıhlinski
- Caferkulu Karaca Nahçivanski
- Von Kressenstein
Düşman Devletleri Tarafları
- Vorontsov-Daşkov
- Nikolay Yudeniç
- Andranik Ozanyan
- Drastamat Kanayan
- Garegin Njdeh
- Movses Silikyan
- Stepan Şaumyan
- Lionel Dunsterville
Kafkasya Cephesi Savaşı Güçleri
Osmanlı Devleti Tarafları
- Üçüncü Ordu (1914-1917)
- İkinci Ordu (1916-1917)
- Kafkas Ordular Grubu (1917-1918)
- Kafkas İslam Ordusu (1918)
Düşman Devletleri Tarafları
- Kafkas Ordusu (Rusya) Ermeni Gönüllü
- Tugayları, Ermeni millisler
Kafkasya Cephesinde Verilen Kayıplar
Osmanlı Devleti Tarafları: 300.000 civarında
Düşman Devletleri Tarafları: 250.000 ila 400.000 civarında